Verslag door Helma van der Boom
“Moooohhhh” [Goedendag]
Leonie Cornips en Marjo van Koppen van NL-Lab/Meertens Instituut nemen ons mee in een onderwerp dat we nog niet eerder hebben besproken: dierentaal, specifieker, koeientaal.
De spreeksters vertellen over de wereld van communicatie tussen mens en dier en meer specifiek de taal
van koeien, een kant van de taalkunde die veel minder wordt belicht. Met stemgebruik en lichaamstaal
houden deze dieren hele gesprekken onderling en proberen ze – denkt de mens – ons duidelijk te maken
wat ze willen. Een hoge, opgewonden boeh zegt iets heel anders dan een lange, lage moohh. Het
onderzoek bestaat vooral uit veldwerk (zowel live als met opnamen gemaakt door de boer) door te
observeren en te kijken naar lichaamstaal, gezicht, geuren, geluiden en kleuren. Centrale figuur in hun
onderzoek dat sinds 2018 loopt is stier Piet, die ze hebben geadopteerd toen hij te licht bleek voor de
mesterij.
Taalkundig is het niet het meest diepgaande onderzoek en ook wereldproblemen zoals het klimaat komen
niet aan de orde, maar leuk en nuttig is het onderzoek zeker wel! Het onderzoek gaat over andere relaties
dan gebruikelijk tussen cultuur en natuur, mens en dier. Cultuur is alles wat gefokt is. De mens is daar een
onderdeel van. Het grootste verschil tussen mensentaal (taalelementen samenvoegen met andere
taalelementen om woorden en zinnen te maken) is dat een taalelement meerdere betekenissen kan
hebben, maar een non-communicatief signaal heeft maar één betekenis en die is universeel: oftewel, elk
dier heeft voor elk gevoel dat hij/zij wil uitdrukken een eigen geluid (lang, kort, hoog, laag, luid, zacht,
etc.) of gedraging (wegrennen bij gevaar). Een koe kan niet praten als wij, je moet kijken naar het lijf om
te zien wat ze wil en voelt. Ook is er verschil in de betekenis van hetzelfde geluid als de koe dat in de stal
of buiten maakt. Er is zelfs verschil in de taal van koeien in een open stal, een gesloten stal, een stal op het
platteland, in een dorp of in de stad.
Een rustige ‘moooohhh’ betekent ‘welkom, goedendag’, maar komt de kop naar boven en komt de koe
snel op je af, dan is ze niet vriendelijk en kun je maar beter maken dat je weg komt! In het onderzoek is
gekeken naar het lange- en kortetermijngeheugen, sociaal leren en het eigen karakter van de dieren.
De aandacht voor non-verbale communicatie is van de tegenwoordige tijd. In de 50’er jaren was er
bijvoorbeeld alleen maar aandacht voor verbale communicatie, maar ook nu nog is het onderzoek dat
over taal voorbij gesproken taal gaat nog controversieel.
De communicatie van koeien is niet de eerste dierentaal die is onderzocht. Biologen doen al decennialang
onderzoek naar gedrag bij dieren, onderling en naar de mens toe. Eerder verschenen er al onderzoeken
naar communicatie tussen katten en tussen vissen.
Leonie en Marjo vertelden boeiend en iedereen bleef de hele tijd vol aandacht luisteren.
Foto: Monique Kooijmans
